سوره ی انعام
و خدا را چنان که سزاوار منزلت اوست نشناختند آن گاه که گفتند خدا بر هیچ بشری چیزی نازل نکرده است بگو چه کسی آن کتابی را که موسی آورده نازل کرد؟که برای مردم نور و هدایتی بود اما شما آنرا به صورت پراکنده در کاغذ ها قرار داده قسمتی را آشکار و بسیاری را کتمان می کنید در حالی که آنچه شما و پدرانتان نمی دانستید به وسیله ی آن تعلیم شدید بگو خدا نازل کرده است آن گاه آنها را واگذار که در یاوه گویی خصمانه ی خود بازی کنند.
واژه «دابه»، از نظر معنا، جنبنده ای است که قابل اطلاق بر انسان و غیر انسان است. امّا در این که «جنبنده زمینى» در آیه شریفه چه موجودی است و برنامه و رسالت او چگونه است؟ قرآن به صورت سربسته بیان کرده و مى گوید: موجود متحرّک و جنبنده اى است که خدا او را از زمین در آستانه رستاخیز، ظاهر مى سازد. او با مردم سخن مى گوید و سخنش این است که مردم به آیات خدا ایمان نمى آورند. بدیهى است با آن شرایط که در آن زمان رخ خواهد داد و کلامی که «دابّه الارض» می گوید، منکران به خود مى آیند و از گذشته تاریک خویش پشیمان مى شوند، ولى چه سود که راه بازگشت بسته است.
جمعى دیگر به پیروى از روایات متعدّد دیگری که در این زمینه وارد شده او را یک انسان مى دانند، یک انسان فوق العاده، یک انسان متحرّک و جنبنده و فعال که در آخر الزمان ظاهر مى شود
گفتنی است احادیث دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که مى توان از «دابه الارض» مفهوم کلى ترى را استفاده کرد که بر هر یک از پیشوایان بزرگ که در آخر زمان قیام و حرکت فوق العاده مى کنند و حق و باطل و مؤمن و کافر را از هم مشخص مى سازند، منطبق شود
” او به قدرى نیرومند است که هیچکس به او نمىرسد و کسى از دست او نمىتواند فرار کند، در پیشانى مؤمن علامت مىگذارد و مىنویسد مؤمن و در پیشانى کافر علامت میگذارد و مىنویسد کافر!
در یک جمع بندى به اینجا مىرسیم که از یک سو واژه” دابه” بیشتر در غیر انسانها به کار مىرود ( هر چند در قرآن کراراً در مفهوم اعم و یا در مورد انسانها استعمال شده) از سوى دیگر قرائن متعدد در خود آیه وجود دارد، و روایات فراوانى در تفسیر آیه وارد شده است که نشان مىدهد منظور از” دابه الارض” در اینجا انسانى است با ویژگیهایى که در بالا ذکر کردیم، انسانى است بسیار فعال، مشخص کننده خط حق و باطل، مؤمن و منافق و کافر، انسانى است که در آستانه رستاخیز ظاهر مىشود و خود یکى از آیات عظمت پروردگار است.
وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (نمل/82) هنگامى که فرمان عذاب آنها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند) جنبندهاى را از زمین براى آنها خارج مىکنیم که با آنها تکلم میکند و میگوید: مردم به آیات ما ایمان نمى آورند.
در آیات مورد بحث به قسمتى از حوادثى که در آستانه رستاخیز صورت مىگیرد اشاره کرده و سرنوشت دردناک این منکران لجوج را مجسم مى سازد. مى فرماید: هنگامى که فرمان عذاب فرا مىرسد و آنها در آستانه رستاخیز قرار مى گیرند، جنبندهاى را از زمین، براى آنان خارج مىکنیم که با آنها سخن مىگوید، و سخنش این است که مردم به آیات خدا ایمان نمىآورند (وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ). منظور از وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ صدور (فرمان خدا و مجازاتى است که به آنها قول داده شده) یا (وقوع رستاخیز و حضور نشانههاى آن) است؛ نشانههایى که با مشاهده آن هر کس خاضع و تسلیم مىشود و یقین پیدا مىکند که وعدههاى الهى هم حق بوده و قیامت نزدیک است، و در آن حال درهاى توبه بسته مىشود، چرا که ایمان در چنین شرائطى جنبه اضطرارى خواهد داشت. البته این دو معنى از یکدیگر جدا نیست، زیرا نزدیک شدن قیامت با عذاب و مجازات گنهکاران همراه است. اما در اینکه این جنبنده زمینى چیست و کیست؟ و برنامه و رسالت او چگونه است؟ قرآن به صورت مجمل موضوع را بیان کرده است و همین اندازه مىگوید که جنبندهاى است که خدا او را از زمین در آستانه رستاخیز ظاهر مىسازد، او با مردم سخن مىگوید و سخنش این است که مردم به آیات خدا ایمان نمى آورند. به تعبیر دیگر کار او این است که صفوف را از هم جدا مى کند و منکران و منافقان را از مؤمنان مشخص مى سازد. بدیهى است منکران با دیدن این صحنه به خود مى آیند و از گذشته تاریک خویش پشیمان مىشوند ولى چه سود که راه بازگشت بسته است.
در آیات کریمه قرآن چیزى که بتواند این آیه را تفسیر کند و معلوم سازد که این جنبدهاى که خدا به زودى از زمین بیرون مىآورد چیست، و چه خصوصیاتى دارد، و با مردم چه چه مىگوید، و چگونه از زمین بیرون مىآید، وجود ندارد، بلکه سیاق آیه بهترین دلیل است بر اینکه مقصود قرآن مبهم گویى است و جمله مذکور از کلمات مرموز قرآن است
یک خصوصیت امر مبهم بودن ماهیت دابه اینست که بتوان گفت آزمایش الهی هست که در اموراتی انجام میشود و زمانیست که لجاجت به حد اعلی خود رسیده هست و با وجود آن در هر بر در آزمایش نشان اعتقاد و بی ایمانی یافت میشود و در هر بر آن موضوعاتی که دابه الارض یعنی موجودی افشاگر آن را بیان میکند وضعیت موجود بشریت در انواع و اقسام آزمایشات و انتظار هاست. زمانی که امورات امر محوله به دابه الارض انجام شد دابه الارض شناخته میشود این وادی بسته شدن توبه یا وادی حیرت گویند.و امورات به خداوند مستقیم در برابر آنچه باید انجام شود دستور کاملی قرار میگیرد دابه الارض پیچیده ترین و ناشناخته ترین هست و مبهم گویی سربسته قرآن بنا به حکمت آزمایش و ایمان و در عوض اینها مثلان خوبند یا در مقابل اینها بد.اما نقطه شگفت انگیز آن افشاگری دابه در امورات هست اموراتی که حیرت انگیز و رازهایی حیرت انگیز دارد.انطباق شخصیت دابه با اشخاص متفاوتی شده اما باز هم به علت مبهم بودن آن این حکمت و راز در زمان خود روشن و باعث حیرت زدگی انسانهای کره خاکی و بشریت میشود.